Taust, rystande

 

Arne Lygre nyttar spelet mellom sagt og usagt til å skildra eit taust, men intenst alvor over sivilisasjonens mørkaste gåter.

 

To menneske møtest i ein park, kvinna er over åtti, mannen er eit par tiår yngre. Det blir ein vane at dei møtest og snakkar saman.
Dette er det spinkle og enkle utgangspunktet for Arne Lygres roman Et siste ansikt. I første omgang er spenninga først og fremst knytt til om dei blir kjende, om det lukkast dei å finna ein grad av kontakt som ikkje blir så intens at nokon av dei trekkjer seg tilbake. Og det forbausande ved teksten er at denne spenninga er nok til å fengsla lesaren.
I det vidare forløpet skjer det ei nesten forbløffande utviding av tematikken. Det kjem til uttrykk gjennom dei historiene dei to ber på, og som dei etter mange og lange omvegar fortel kvarandre. Det er mørke ting, for hennar del knytt til eit opphald i konsentrasjonsleir. I romanens tid er ho den aller siste overlevande frå ein av dødsleirane i andre verdskrigen. For hans del handlar det også om mørke ting, som ikkje kan omtalast her utan å punktera spenninga i romanen.

Dramatisk intensitet. Det tilfeldige (?) møtet i parken blir altså utgangspunktet for ein konfrontasjon med sivilisasjonens mørkaste gåter. Men det underlege er at handlinga på no-planet – som lenge dreier seg om korvidt dei vil møtast igjen, når og korleis – i like stor grad held oppe intensiteten som dei fortellingane dei to ber på, og som er fulle av ein heilt anna slags dramatikk.
Der ligg Arne Lygres meisterskap. I spelet mellom sagt og usagt, i spennet mellom den eines indre verd og den andres. Det er vel ikkje for ingenting at han tidlegare har skrive dramatiske tekstar. Dei små replikkvekslingane dirrar av undertekst som vi dels kjenner, dels berre anar.
Ei heilt spesiell rolle spelar songen. Den gamle dama har nemleg ei heilt spesiell songstemme, og ho har gjort det til ein vane å gå ned i kjellaren i blokka der ho bur og syngja inn i ventilasjonsanlegget. Dermed kan alle som bur der, høyra henne klokka åtte kvar kveld. Men songen og stemma går også inn i historia på dei viktigaste tidsplana i romanen, i nåtida mellom dei to, og i fortida som melder seg med større og større tyngde. Her er det lett å sjå ein underliggjande kunstproblematikk, som etter kvart utviklar seg til å bli like tvetydig som alt anna i denne romanen.

Poetisk krim. Reint forteljeteknisk fylgjer vi dei to personane etter tur, og får dermed innblikk i deira to versjonar. Men kompositorisk er dette også gjort slik at dei berre røper litt om gongen, og dei viktigaste hendingane får vi vita om heilt mot slutten, som i ein kriminalroman. Samtidig er romanen langt nærare poesien enn kriminalromanen.
Men fortellinga tek ein siste og uventa sving. Ein av forteljarane held fram med å fortelja etter sin død, sakleg og roleg om den døde kroppen. Og deretter blir vi konfrontert med eit nytt eg og du som lesaren sjølv må tenkja saman med det som er fortalt før – det er både lauskopla og nært samanknytta.
Lygre fekk Brageprisen for novellesamlinga Tid inne i 2004. Også denne boka har ein sjeldan kvalitet, eit slags rystande, taust alvor som kanskje er mest tydeleg der teksten seier minst. Men som samtidig hentar sitt alvor frå dei store kulturelle katastrofene som fortellinga knyter seg til. Og som vi ikkje er ferdige med, fordi verknadane av dei rullar vidare, både i politikken og vår eiga sjølvforståing. Det er nettopp dette Lygre, med forbausande diskre verkemiddel, greier å fanga opp.

Jan Inge Sørbø, 8. september 2006